سیستمهای سرمایشی، گرمایشی و تهویهای موجود در بازار از تنوع چشمگیری برخوردار هستند که در هنگام انتخاب و خرید باعث سردرگمی مشتریان میشود. آشنایی با انواع سیستم سرمایشی کمک می کند تا به بهترین شکل ممکن تصمیم برای خرید گرفته شود. وجود تجهیزات حرارتی و برودتی در ساختمانهای مسکونی، اداری، تجاری و صنعتی جزء مهمترین الزاماتی است که باید به آن توجه داشت. در هنگام انتخاب و خرید این نوع دستگاهها، توجه به نوع سیستم، ویژگیهای مختلف آن و تطابق شاخصههای دستگاه با محیط مورد نظر از اهمیت بالایی برخوردار است.
سیستمهای تهویهای زیادی در بازار وجود دارند که تحت برند سازندگان داخلی و خارجی به مشتریان عرضه میشوند. این دستگاهها دارای سازوکارها و مشخصات فنی متفاوت هستند. در ادامه این مقاله قصد داریم شما را با پرکاربردترین و رایجترین تجهیزات سرمایشی و گرمایشی موجود در بازار آشنا نماییم و ویژگیها، مزایا و معایب آنها را بر شماریم. اگر به دنبال راهنمای جامع انتخاب و خرید بهترین سیستمهای تهویهای موجود در بازار هستید، تا پایان مقاله همراه ما باشید.
سیستم تهویه مطبوع چیست؟
سیستم های تهویه مطبوع دستگاههایی هستند که علاوه بر تولید گرما و سرمای کافی در محیط، میزان رطوبت موجود در هوای اتاق را به درجه استاندارد میرسانند. وظیفه این نوع تجهیزات کنترل میزان سرعت جریان هوا در محیط و انتشار حرارت و برودت مطبوع در آن است. به این ترتیب شرایط دمایی برای سکونت در محیط و نگهداری مواد مختلف در آن تسهیل خواهد شد. سیستمهای تهویهای تجهیزاتی حائز اهمیت در فضای خانه یا محیط کار شما هستند که نقش تولید گرمایش و سرمایش کافی را بر عهده دارند.
قدمت استفاده از این دستگاهها طولانی است و این در حالی است که تغییرات اعمال شده در فرایند طراحی و ساخت آنها، با هدف افزایش کارایی و کیفیت این نوع سیستمها صورت میگیرد. تجهیزات تهویهای مجموعهای از چند سیستم هستند که هر سیستم از اجزا و قطعات خاصی تشکیل شده است. کولر گازی، داکت اسپلیت، کولر آبی، فن کویل، چیلر و … از اصلیترین سیستمهای تجهیزات تهویهای هستند. در ادامه هر یک از سیستمهای مربوط به تجهیزات تهویهای را معرفی کرده و ویژگیهای آنها را عنوان میکنیم تا بتوانید با اطلاعات بیشتر نسبت به انتخاب و خرید سیستم مورد نظر خود اقدام نمایید.
انواع سیستمهای سرمایشی کداماند؟
مکانیسم سیستمهای تولید کننده سرمایش در ساختمان به مراتب پیچیدهتر از تجهیزات گرمایشی است. زیرا در حالی که سیستمهای گرمایشی برای تولید گرما و حرارت در داخل محیط ساختمان به صرف انرژی میپردازند، سیستمهای سرمایشی برای انتقال گرمایش موجود در فضا به محیط خارجی انرژی مصرف میکنند. برای اینکه تجهیزات سرمایشی به هدایت حرارت از محیط داخل خانه به محیط خارجی بپردازند، از یک موتور کمپرسوری استفاده میکنند. استفاده از کمپرسور برای تولید سرما در یخچال و فریزرهایی که در خانهها مورد کاربری قرار میگیرند مشهود است اما در سیستمهای تهویهای، وظیفه کمپرسور کمک به انتقال گرما از محیط داخلی خانه محیط خارج از آن است.
مبرد موجود در تجهیزات سرمایشی قابلیت تغییر حالت از مایع به گاز را دارد. این تغییر حالت باعث جذب یا آزاد کردن گرمای محیط میشود. به عبارت دیگر محلول تبریدی را میتوان ناقلی برای انتقال گرما از محیطی به محیط دیگر دانست. سیستم سرمایشی وظیفه دارد تا با استفاده از انرژی الکتریکی، گرمای موجود در محیط سردتر را جذب کرده و آن را به محیط گرمتر برساند (مطابق قوانین علم فیزیک). این روش رایجترین شیوه کارکرد یک سیستم سرمایشی محسوب میشود. البته باید توجه داشت که برخی از سیستمهای تهویهای انتقال گرما و ایجاد برودت در محیط را بدون وجود مایع مبرد انجام میدهند و برای این کار تنها از انرژی الکتریکی و آب استفاده میکنند. سیستمهای سرمایشی مورد استفاده در ساختمان در انواع مختلف مدلها وجود دارند که در ادامه به معرفی هر یک از آنها میپردازیم.
انواع مدلهای سیستمهای سرمایشی ساختمان
کولر آبی، کولر گازی (اسپلیت)، داکت اسپلیت، فن کویل، چیلر، دستگاه VRF و دستگاه GHP رایجترین سیستمهای تهویهای مورد استفاده در ساختمانها هستند. در میان سیستمهای معرفی شده، کولر آبی و کولر گازی تک کاربره (تک فصلی) هستند و فقط به تولید برودت در محیط میپردازند اما سایر سیستمها کاربردی دو جانبه دارند و علاوه بر انتشار سرمایش کافی در محیط، به توزیع حرارت مطبوع در فضا کمک میکنند. با در اختیار داشتن سیستمهای دوکاربره میتوانید با توجه به نوع نیاز خود، دستگاه را بر روی حالت سرمایش یا گرمایش تنظیم نمایید.
انواع سیستمهای تهویه و ویژگی آنها
در ادامه با انواع سیستم های تهویه مطبوع به طور کامل آشنا می شوید:

کولر آبی
کولر آبی از متداولترین و پرکاربردترین تجهیزات سرمایشی در کشور بوده که از آنها به عنوان بهترین گزینه برای تولید برودت در نواحی گرم و خشک استفاده میشود. این دستگاهها به نسبت کولرهای گازی مصرف برق کمتری دارند و با توجه به شرایط اقلیمی خشک و نیمه خشک کشور، از محبوبیت بالایی برخوردار هستند. از اجزای اصلی تشکیل دهنده این کولرها میتوان به بدنه اصلی، دریچه خروج هوا، پمپ آب، شناور، ناودانها، موتور برق، جعبه برق و فن (پروانه) اشاره نمود.
مزایا و معایب کولرهای آبی:
از جمله مزایای کولرهای آبی میتوان به قیمت خرید مناسب، مصرف برق بهینه، سیستم با طراحی ساده، نگهداری و سرویس راحت و نصب و راهاندازی آسان و کم هزینه اشاره نمود. در کنار مزایایی که میتوان برای این دستگاه در نظر گرفت باید توجه داشت که قدرت خنک کنندگی کولرهای آبی نسبت به سایر تجهیزات سرمایشی کمتر است. این کولرها برای انجام فعالیت به آب نیاز دارند و در صورت قطع شدن جریان آب قادر به کارکرد نخواهند بود. علاوه بر این، کولرهای آبی امکان ایجاد حساسیتهای تنفسی برای افراد مبتلا به بیماریهای تنفسی را افزایش میدهند.
انواع کولرهای آبی به شرح زیر هستند:
کولر آبی پوشالی
این نوع کولرهای آبی نسبت به سایر نمونههای آن، کاربرد گستردهتری دارند. روش کارکرد کولرهای آبی پوشالی آسان است و از سیستم پیچیدهای برای تولید سرما استفاده نمیشود. در این نوع سیستم، آب به واسطه پمپ کولر و توسط ناودان تعبیه شده، بر روی پوشالها میریزد تا پوشالها به صورت مداوم مرطوب باقی بمانند. با روشن کردن الکتروموتور دستگاه، فن کولر آبی نیز فعال شده و به این ترتیب جریانهای هوا از روی پوشالهای خیس عبور میکنند و به سمت کانال کولر مرتبط با فضای داخلی ساختمان هدایت میشوند.
با عبور هوا از روی پوشالهای خیس، رطوبت پوشالها تبخیر میشود. تبخیر این میزان از رطوبت به گرما نیازمند است. گرمای مورد نیاز برای تبخیر از هوای خارجی کولر تامین میشود و این فرایند به خنک سازی هوای داخلی منجر میشود. این سیستم تهویهای با نام سیستم سرمایشی تبخیری نیز شناخته میشود زیرا تولید سرما به واسطه این دستگاه از طریق تبخیر آب صورت میگیرد. کولرهای آبی در تنوع بالا تولید و عرضه میشوند و با توجه به نوع نیاز و کاربری مصرف کنندگان در سایزهای کوچک تا بزرگ به تولید میرسند. کولرهای پوشالی پشت بامی به صورت رایج مورد استفاده قرار میگیرند.
کولر آبی پرتابل
افزایش سایز و ابعاد کولرهای آبی با افزایش ظرفیت و قدرت سرمادهی این دستگاهها همراه است. اگر از کولر آبی برای خنک کردن اتاقی کوچک در محیطی گرم و خشک استفاده میکنید، یک کولر آبی رومیزی برای تهویه محیط مناسب خواهد بود. کولر آبی رومیزی سلولزی از انواع این کولرهای گازی است. برای خنک کردن محیطهای وسیع مانند کارگاههای صنعتی به کولرهای آبی با ظرفیت چند هزار نیاز خواهد بود.
کولر گازی یا اسپلیت؟
بر خلاف تصور بسیاری از کاربران یا خریدان که کولر گازی و اسپلیت را به یکدیگر مشابه میدانند باید اظهار داشت که این دو دستگاه تفاوت قابل توجهی با هم دارند. کولر گازی و اسپلیت هر دو برای خنک کردن محیط از مایع خنک کننده استفاده میکنند اما تفاوتهایی نیز میان این دو سیستم وجود دارد. کولر گازیها معمولا به صورت یک تکه طراحی و تولید میشوند و غالبا در مدل پنجرهای مورد کاربری قرار میگیرند. در سیستم کولر گازی اجزای مختلفی مانند کمپرسور، کندانسور، اواپراتور، لوله مویین و شیر انبساط وجود دارد. در این دستگاه مایع مبرد تبخیر شده و هوای گرم موجود در محیط داخلی ساختمان، در اواپراتور به هوای خنک تبدیل میشود.
اسپلیتها به طور معمول طراحی دو تکه دارند و دو قسمت اصلی تشکیل دهنده این تجهیزات به عنوان یونیت داخلی و یونیت خارجی شناخته میشوند. اواپراتور دستگاه در یونیت داخلی اسپلیت و کمپرسور و کندانسور در یونیت خارجی آن تعبیه شدهاند. همانطور که از نام یونیت خارجی مشخص است، این قسمت از دستگاه در محیط خارجی خانه مانند تراس قرار میگیرد و به همین دلیل تولید صدای اسپلیتهای دو تکه در مقایسه با کولر گازیهای یک تکه کمتر است. اسپلیتها علاوه بر تامین سهولت و آسایش کاربری به سبب تولید کمترین میزان صدا، در برخی مدلها قابلیت تجهیز به دو سیستم سرمایشی و گرمایشی را نیز دارند.
روش کار سیستم سرمایشی اسپلیت و سیستم سرمایشی کولر گازی مشابه یکدیگر است. در اسپلیت نیز مایع تبریدی داخل لولههای مویین تبخیر میشود. به این ترتیب پس از جذب جریانهای هوای گرم محیط داخلی، آنها را به سمت یونیت خارجی هدایت میکند تا سرد شده و به مایع تبدیل شود. اسپلیت برای تولید جریانهای هوای گرم در محیط به یک پمپ حرارتی تبدیل شده و از این طریق در فصلهای سرد سال به ایجاد گرمایش مطبوع و یکپارچه میپردازد. کولرهای گازی و اسپلیتها به منظور یکپارچه سازی هوای محیط و تولید سرمایش مطبوع در محیطهای مسکونی، اداری، تجاری و صنعتی مانند منازل، هتلها، بیمارستانها، بانکها، مساجد، فروشگاهها و کارگاهها مورد استفاده قرار میگیرند.
مزایا و معایب کولر گازی و اسپلیت:
از جمله مزایای استفاده از این دستگاهها قابلیت کنترل و تنظیم مصرف سیستم سرمایش و گرمایش برای هر یک از بخشهای ساختمان به صورت مستقل و مجزا است. با استفاده از این دستگاهها دمای اتاق یا هر یک از فضاهای ساختمان را به صورت مجزا و مستقل تنظیم و کنترل نمود. این تجهیزات تهویهای برای پاکسازی و تصفیه هوای محیط داخلی به سیستمهای فیلتراسیون هوا نیز مجهز هستند.
از معایب استفاده از کولر گازی مصرف برق بالای کمپرسور دستگاه خصوصا در حالت گرمایش است. کولر گازی و اسپلیت برای ایجاد تهویه مطبوع در محیطهای خشک گزینه مناسبی محسوب نمیشوند و استفاده از آنها غالبا در نواحی معتدل و مرطوب متداول است. علاوه بر این برای استفاده از کولر گازی و اسپلیت در محیطهایی با وسعت بالا نمیتوان تنها به یک یا دو یونیت اکتفا نمود و به تعداد یونیتهای بیشتری نیاز است.
انواع کولرهای گازی و اسپلیتها به شرح زیر هستند:
- دیواری
- ایستاده
- سقفی
- کاستی
- کانالی
- مینی اسپلیت
داکت اسپلیت
داکت اسپلیتها نیز مانند اسپلیتها دارای دو یونیت یا پنل جداگانه هستند. یونیت داخلی داکت اسپلیت که با نام هواساز نیز شناخته میشود، به واسطه لولههای مسی به یونیت خارجی دستگاه اتصال مییابد. دینام، کویل، اواپراتور، پروانه، فیلتر و سینی بخشهای مختلف هواساز داکت اسپلیت را تشکیل میدهند. یونیت داخلی یا هواساز داکت اسپلیت به صورت توکار در سقف ساختمان نصب شده و جریانهای هوای سرد و گرم تولید شده در کندانسور از طریق کانال کشی به اتاقهای مختلف ساختمان منتقل میشوند. یونیت خارجی یا کندانسور نیز از اجزایی مانند کمپرسور، دینام، پروانه و فین تشکیل شده است. یونیت خارجی در خارج از محیط خانه مانند حیاط، تراس یا پشت بام نصب میشود.
داکت اسپلیت برای خنک سازی محیط داخل ساختمان مانند کولر گازی عمل میکند. به این طریق که گاز مبرد در درون کندانسور خنک شده و به واسطه لوله مسی ارتباط دهنده دو یونیت، به شیر انبساط منتقل شده و سپس وارد کویل موجود در یونیت داخلی خواهد شد. با خنک شدن لولههای کویل، هوای گرم محیط با مکش یونیت داخلی جریان یافته و با عبور از کویل خنک میشود. هوای خنک شده در پایان این فرایند به واسطه فن و کانال به محیط برمیگردد.
در حالت گرمایش نیز گاز در کندانسور گرم شده و همانند روش سیکل سرمایشی، به واسطه لوله مسی وارد کویل یونیت داخلی میشود. به این ترتیب هوایی که از محیط به یونیت داخلی وارد شده است گرم میشود. این جریانهای هوای گرم از طریق فنهای هواساز و کانال کشیهای موجود در محیط داخلی انتشار مییابند و دما را به درجه مطلوب میرسانند. با این روند، داکت اسپلیت گرمایش و سرمایش محیط را تامین میکند.
مزایا و معایب داکت اسپلیت
استفاده از داکت اسپلیت این امکان را برای کاربر فراهم میکند که دمای هر اتاق را به صورت مجزا تنظیم و کنترل نماید. با استفاده از سیستم فیلتراسیون این دستگاه میتوان هوای محیط را به طور کامل پاکسازی نمود. از آنجایی که بخش هواساز داکت اسپلیت درون سقف نصب میشود، فضای داخلی خانه به واسطه سیستم تهویهای اشغال نخواهد شد. کانالهای داکت اسپلیت امکان توزیع یکپارچه و متوازن جریانهای هوای مطبوع در محیط را فراهم میکنند. با استفاده از داکت اسپلیت امکان حذف چیلر، رادیاتورها، برج خنک کننده، موتورخانه و لوله کشیهای مرتبط با این سیستم نیز وجود دارد.
در کنار مزایای چشمگیر ذکر شده برای داکت اسپلیتها میتوان معایبی را نیز برای استفاده از این دستگاه در نظر گرفت. داکت اسپلیتها به سیستم کنترل زوم مجهز نیستند و از آنجایی که به کانال کشی نیاز دارند، هزینه نصب و راه اندازی نسبتا بالایی نیز خواهند داشت. علاوه بر این، صداهای تولید شده توسط فن تعبیه شده در دستگاه داکت اسپلیت ممکن است برای کاربران آزار دهنده باشد.

فن کویل
فن کویل ها از دیگر سیستمهای تهویهای هستند که از اجزایی مانند موتور، کویلهای مسی، بلوور، شیر هواگیری، ترموستات، فیلترهای هوا و کنترل کنندهها تشکیل شدهاند. تغذیه فن کویل از آب سرد و گرم دیگهای مرکزی و چیلر انجام میشود. این دستگاهها هوای موجود در محیط را مکش کرده و از این به تنظیم و کنترل محدوده دمایی محیط اطراف میپردازند. روشن و خاموش شدن فن کویلها با استفاده از یک سوییچ دستی انجام میشود و برای کنترل آن نیز از ترموستات استفاده میشود. زمانی که ترموستات دستگاه روشن میشود، به فن یا شیر کنترل فرمان میدهد تا با تغییر دور فن یا کاهش و افزایش میزان دبی آب ورودی به کویلها، درجه دمایی مناسب در هر فضا را کنترل کند.
مزایا و معایب فن کویل
فن کویلها قابلیت کارکرد با چیلر و سیستم حرارت مرکزی موتورخانه را دارند. با استفاده از این دستگاهها برای راه اندازی سیستم لوله کشی به فضای محدودتری نیاز خواهد بود و به همین دلیل دستگاه فضای زیادی را اشغال نمیکند. استفاده از فن کویل امکان تنظیم و کنترل دمای هر اتاق را به صورت مجزا و مستقل فراهم میکند. استفاده از این دستگاهها معایبی نیز برای مصرف کنندگان دارد. تشکیل شبنم بر روی کویلها در فصلهای گرم سال از جمله معایب استفاده از فن کویل به شمار میآید. این دستگاهها همچنین به سیستم هواگیری تازه مجهز نیستند و قدرت کافی برای کنترل میزان رطوبت موجود در محیط را ندارند.
انواع فن کویلها به شرح زیر هستند:
- فنکویل کانالی
- فن کویل زمینی
- فن کویل کاستی (در انواع مدلهای یک طرفه، چهار طرفه و توکار)
چیلر
چیلرها در انواع مدلهای سرمایشی و گرمایشی به تولید رسیده و جزء پرقدرتترین تجهیزات تهویهای مورد استفاده در ساختمانهای مسکونی، اداری، تجاری و صنعتی محسوب میشوند. چیلرها با تغییر فاز ماده مبرد به خنک یا گرم کردن محیط کمک میکنند. چیلرها گرما را از محیط جذب کرده و پس از به گردش در آوردن آب خنک، این میزان گرما را از بین میبرند. کندانسور، اواپراتور و شیر انبساط اساسیترین اجزای تشکیل دهنده چیلرها هستند. چیلرهای گرمایشی برای ایجاد جریانهای هوای گرم مطبوع در محیط به بویلر نیاز دارند. این بویلر میتواند به طور مستقیم به چیلر اتصال یابد یا درون موتورخانه وجود داشته باشد. فن کویل یا هواساز موجود در محیط ساختمان نیز هوای سرد و گرم تولید شده توسط چیلر را به محیط منتقل خواهند کرد. چیلرهای سرمایشی خانگی در دو مدل آب خنک و هوا خنک وجود دارند.
مزایا و معایب چیلر
استفاده از چیلرها امکان تنظیم و کنترل درجه دما برای هر اتاق از ساختمان به صورت مجزا را فراهم میکند. چیلرهای خانگی در قیاس با چیلرهای بزرگ و صنعتی فضای کمتری را اشغال میکنند. این دستگاهها را میتوان با توجه به شرایط محیط در داخل یا خارج از محیط ساختمان نصب نمود. هزینه نصب و راه اندازی چیلرها محدود است و این دستگاهها به سرویس و نگهداری کمتری نیاز دارند. از چیلرها میتوان در تمام فصلهای سال به عنوان سیستمهای تهویهای دو جانبه و پرقدرت استفاده نمود.
از معایب چیلرهای خانگی نیز میتوان به بازدهی اندک آنها در محیطها و فضاهای پروسعت اشاره نمود. علاوه بر این، اجزا و قطعات به کار رفته در مینی چیلرها، در معرض حرارت، رطوبت و فشارهای فیزیکی مقاومت کمتری نشان داده و امکان مستهلک شدن آنها در کوتاه مدت وجود دارد.
دستگاه VRF
از جدیدترین سیستمهای تهویهای مورد استفاده در ساختمانهای مسکونی و اداری، سیستم VRF است که به ظاهر شباهتهایی با داکت اسپلیت و اسپلیت دارد اما در واقع تفاوتهای چشمگیری میان این دستگاهها وجود دارد. دستگاه VRF، داکت اسپلیت و اسپلیت برای ایجاد تهویه مطبوع به ماده خنک کننده نیاز دارند اما در دستگاه VRF به وجود کانال کشی و اتصالاتی از این دست نیازی نخواهد بود. این سیستم به یک کندانسور و چند عدد هواساز نیاز دارد که هواسازها بدون نیاز به هر نوع کانال کشی در محیط داخلی ساختمان و بر روی دیوارها و سقف نصب میشوند.
مزایا و معایب دستگاه VRF
این دستگاه به دلیل عدم نیاز به کانال کشی، نصب سریع و آسانی دارد. با استفاده از دستگاه VRF میتوان هر یک از زونهای ساختمان را به شکل مستقیم در هر دو حالت گرمایش و سرمایش تنظیم نمود. از جمله معایب این سیستم مصرف برق بالا در صورت استفاده از حالت گرمایش آن است. احتمال ایجاد نشتی در این سیستمها زیاد است و علاوه بر این، سیستمهای VRF برای استفاده در ساختمانهای بلند گزینه مناسبی محسوب نمیشوند.
دستگاه GHP
این دستگاه از انواع سیستمهای VRF است که به پمپ گرمایشی گازسوز مجهز میباشد. در این دستگاه تهویه مطبوع به واسطه چرخه تبرید تراکمی بخار انجام میشود. این سیستم از دو یونیت مجزای داخلی و خارجی تشکیل شده است و در آن اجزایی مانند کمپرسور، کندانسور، اواپراتور و شیر انبساط وجود دارد.
مزایا و معایب دستگاه GHP
در این دستگاه قابلیت تنظیم دمای هر یک از یونیتهای داخلی به صورت مجزا وجود دارد. تعبیه موتور گازسوز به جای الکتروموتور در این دستگاهها به کاهش ۹۰ درصدی میزان مصرف برق کمک کرده است. این دستگاهها ضمن تولید آلودگی هوای کمتر، قابلیت کنترل از راه دور به واسطه اینترنت را نیز دارند. در کنار مزایای ذکر شده برای این دستگاهها باید توجه داشت که سیستمهای GHP در کشور به تعداد محدود وجود دارند و از آنجایی که جزء تجهیزات وارداتی به شمار میآیند، هزینه خرید آنها زیاد است.
جمع بندی
در این مقاله تعدادی از مهمترین مدلهای تجهیزات تهویهای و انواع سیستم های سرمایشی در بازار را معرفی نموده و ویژگی هر یک را ذکر کردیم. شما میتوانید با توجه به مشخصات محصولات نام برده شده و تطبیق شاخصههای آنها با نوع نیاز خود، به خرید نمونه مورد نظر اقدام نمایید.